Kva skjer i De dødes by?

Operaen De dødes by (Die tote Stadt) av den pur unge Erich Wolfgang Korngold vart omfamna av publikum då den hadde verdspremiere i 1920, etter mørke år for Europa. Og kva skal enkemannen Paul velje? Å vere trufast mot minnet om den avdøde kona si, eller seie ja takk til fest og elskov med Marietta?

Sigmund Freuds teoriar om draumetyding og psykoanalyse var også ein snakkis i samtida, og operaen gjekk rett inn i slike tema: På scenen kunne ein sjå hovudpersonen Paul veksle mellom fantasiar og ekte drama – og det vart nesten som ei krimgåte å finne ut kva som var draum og kva som var sanning. Historia er seinare også blitt samanlikna med Hitchcock-klassikarar som Vertigo og Rebecca.

Her kjem ei oppsummering av det som skjer i originalhistoria i De dødes by, men det vil vise seg korleis regissøren Calixto Bieito vel å tolke denne operaen. Og eit tips: Om du ikkje vil vite slutten før du kjem til Grieghallen i november, bør du stoppe å lese teksten her seinast etter akt 2!

AKT 1
Paul er enno i djup sorg, fleire år etter at hans store kjærleik Marie døydde. I eit rom i huset har han laga noko han kallar "Fortidas tempel", fylt med minne om Marie.

Operaen startar med at vennen Frank kjem på overraskande besøk. Brigitta, hushjelpa til Paul, tar imot Frank, og viser han det spesielle rommet. Ikkje lenge etter kjem Paul inn, og fortel opprømt kva som nettopp har skjedd: Han har møtt ei kvinne på gata som ser akkurat ut som den avdøde kona. No har han invitert denne dobbelgjengaren heim til seg, og klarer knapt å vente.

Snart dukkar kvinna opp, og seier ho heiter Marietta. Ho fortel at ho er ein dansar frå Lille som av og til opptrer her i den dystre byen Brugge. Ho syng og flørtar med Paul, og han er bergtatt. Men når vennene i den lystige teatertruppen ropar på henne, forsvinn ho igjen. Paul står forvirra tilbake, og veit ikkje om han har sett syner, eller om det verkeleg er den avdøde kona hans som har vakna til liv igjen. Og er det Marie som kjem og kviskrar om evig kjærleik når han er åleine i huset?

Den mest kjende songen frå akt 1 er den vakre "Glück. das mir verblieb" (Lukka som vart igjen hos meg) – også kalla Mariettas Lied, her som duett med sopranen Julia Kleiter som Marietta og tenoren Jonas Kaufmann som Paul:

AKT 2
Paul er heilt opphengd i Marietta. Hushjelpa Brigitta forlet han i protest, fordi ho ikkje orkar å vere vitne til at Paul lever i synd, som ho kallar det. Vennen Frank bryt også med Paul, fordi det viser seg at begge konkurrerer om å vere elskaren til Marietta.

No blir det ein opera i operaen: Marietta og dei andre i teatertruppen morar seg med å spele ei scene frå Meyerbeers 1800-talsopera Robert le diable (Djevelen Robert) med den berømte nonneballetten: Ei gruppe nonner vaknar opp frå dei døde, og dansar frekt og forførande for Robert. Marietta tolkar med glede solistrolla som abbedissa Helena.

Paul har spionert på det heile, og er forferda over den lettsindige Marietta, men klarer likevel ikkje å gi slepp på henne – og ho blir med han heim i nattemørket.

Den drøymande "Mein Sehnen, mein Wähnen" (Min lengsel, mitt svermeri) som også blir kalla Pierrots Tanzlied, er den mest kjende songen frå akt 2, og blir framført av Fritz alias klovnen Pierrot i teatertruppen. Her er eit nostalgisk opptak med den tyske barytonen Hermann Prey frå 1957 – det same året som Korngold døydde:

AKT 3
Paul og Marietta er enno i huset hans, og det er dagen for årets største religiøse fest i Brugge: Midtpunktet i den fargerike og historiske prosesjonen (som framleis blir arrangert kvart år i mai) er relikvieskrinet med nokre dropar av Jesu blod. Den syngande prosesjonen nærmar seg huset til Paul, men han insisterer på at Marietta må skjule seg slik at ho ikkje blir sett av folkemengda.

Marietta oppdagar hårlokken som tilhøyrde Marie, og som Paul har oppbevart som ein slags relikvie. Ho gjer narr av det livlause håret, og krev at Paul skal seie at han berre elskar henne – den levande Marietta. Det endar med at Paul i raseri kveler Marietta med hårlokken.

Snart kjem hushjelpa Brigitta tilbake og fortel at ei kvinne er komen på besøk. Det er Marietta som vil hente rosene og paraplyen ho nettopp hadde lagt igjen. Det går opp for Paul at mordet på Marietta berre må har vore ein draum.

EIT LITE PS:
Historia i operaen De dødes by er bygd på den vesle romanen Bruges-la-Morte (1892) av den belgiske symbolisten Georges Rodenbach. Men far og son Korngold gjorde sin eigen vri på slutten då dei skreiv librettoen under pseudonymet Paul Schott: I Rodenbachs roman myrdar faktisk hovudpersonen kvinna i siste kapittel – medan Korngold lar det heile vere ein draum som Paul vaknar opp av.

Tekst og video-utval: Møyfrid Engeset, Bergen Nasjonale Opera (2024)